دعا و تقويت حافظه

نقش دعا در فراگيري دانش و مطالعه

مطالعه به معناي نگريستن و دقت و امعان نظر در چيزي، براي فهميدن و آگاهي يافتن از آن است، از اين رو مطالعه با تأمل و دقّت و فهم همراه و توأم است و هر خواندني که با اين ويژگي ها و صفات همراه نباشد، نمي توان آن را مطالعه ناميد.[1] بي شک رستن از جهل و وصول به اقيانوس دانش و آگاهي مستلزم فراهم آوردن شرايطي است که بدون تحصيل آن شرايط دست يابي به مطالعه مطلوب و مفيد غير ممکن خواهد بود.

اينک ما در اين مقال جهت نيل به چنين هدف مبارکي به مهم ترين شرايط لازم براي تدارک يک مطالعه موفق اشاره مي کنيم.

شرط اول: فرد مطالعه کننده بايد با انگيزه و اشتياق وافر و فراوان به مطالعه بپردازد؛ زيرا محرّکه اصلي هر کار و عملي شوق و علاقه به آن کار است.

شرط دوم: شادابي و نشاط و حوصله و بردباري جهت پرداختن به مطالعه است؛ زيرا در مواقع کسالت و دلتنگي، روح فاقد تحمل است و توانايي مطالعه و يادگيري را ندارد.

شرط سوم: انتخاب ساعات مناسب و دل انگيز؛ مانند سحر و صبح گاه که از قابليت و توانايي بالاتري جهت فراگيري و به خاطر سپاري مطالب برخوردار است.[2]

اگر به صورت حرفه اي مطالعه مي کنيم در هر وقت و هر ساعتي مي توانيم مطالعه کنيم و بازدهي زمان ها با هم تفاوتي ندارد و همه ساعات براي ما لذّت بخش خواهد بود؛ زيرا بر اساس آزمايش هاي متعدّدي که براي تعيين زمان مناسب جهت مطالعه صورت پذيرفته و بازدهي مورد سنجش قرار گرفت، مشخص گرديد که رجحاني بر انتخاب ساعات خاص بر ساير زمان ها وجود ندارد، اما اين مسئله به اثبات رسيده که مطالعه بلافاصله بعد از خواب شبان گاهي نمي تواند بازدهي مطلوب و موفقي داشته باشد، ولي پس از 30-20 دقيقه بعد از بيداري مطالعه بلامانع است و بازدهي آن مطلوب خواهد بود.

اما چنان چه اهل مطالعه حرفه اي نيستيم، هر ساعتي که در آن ساعت تمايل و اشتياق داريم به مطالعه بپردازيم و در زمان هايي که رغبتي به مطالعه نداريم، مطالعه را کنار بگذاريم.

شرط چهارم: هدفمند بودن مطالعات و انتخاب کتاب ها و موضوعات در خور تخصص و فهم و آشنايي و به کارگيري روش صحيح و علمي مطالعه به ويژه روش تندخواني نه خواندن کلمه به کلمه و مکث روي کلمات که خود اين روش از لحاظ علمي مورد تأييد نيست و موجب معطل گذاردن بخش عظيمي از ظرفيت مغز و هدر دادن وقت خواهد شد. علاوه بر آن فرد طالب مطالعه بايد ساعات شبانه روز خود را برنامه ريزي نموده و بر اساس زمان بندي مشخصي به مطالعه بپردازد، به نحوي که اين برنامه در طول هفته، ماه و سال قابل اجرا و عمل باشد و از هرگونه بي نظمي و آشفتگي مبرا باشد.

شرط پنجم: کسي که مطالعه مي کند بايد با جديت و پشتکار سير مطالعاتي خود را حفظ و هيچ عاملي نتواند وي را از مطالعه و تحقيق باز دارد، بلکه با کوشش و تلاش خود را به قله هاي رفيع دانش نايل گرداند.

شرط ششم: فرد محقق و داراي برنامه مطالعاتي، بايد در طول شبانه روز ساعاتي را جهت استراحت و تفريح خويش اختصاص دهد و پس از هر 30-40 دقيقه مطالعه 5-10 دقيقه استراحت نمايد، تا ضمن حفظ صحت و سلامتي خود با قواي آماده و مهياي جسمي و روحي مجدداً به مطالعه و تحقيق بپردازد.

شرط هفتم: محل مطالعه بايد جايي آرام و بي سر و صدا و عاري از هرگونه زرق و برق و تزئينات و تجملات ظاهري و چشم نواز باشد و هر چيزي که موجب اختلال در تمرکز حواس مي گردد، بايد از آن محل برچيده شود. همچنين از نور و دماي مناسب و جريان هواي تازه نيز برخوردار باشد.

شرط هشتم: وسايل و ابزار مطالعه؛ مانند ميز و صندلي بايد ساده و استاندارد بوده و فرد مطالعه کننده نيز بايد شناخت و آگاهي کافي نسبت به استفاده صحيح از آن را داشته باشد و نکات علمي و توصيه هاي پزشکي؛ مانند طريقه درست نشستن بر روي صندلي و برخواستن از صندلي و راه رفتن پس از ساعتي نشستن بر روي صندلي و انجام حرکات ورزشي نرم و سبک و حفظ فاصله مناسب ميان چشم و سطح صفحات (حداقل سي سانتيمتر) را مراعات نموده تا در دراز مدت دچار بيماري نگردد.

شرط نهم: با تلخيص نمودن و يادداشت برداري از موضوعات و سرفصل هاي مهم و کليدي کتاب و با اعمال برجسته سازي و طبقه بندي مطالب مي توان اشراف و احاطه بيشتري بر محتواي آن يافت.

شرط دهم: توکل، توسل و طهارت باطني و معنوي به ويژه دائم الوضوء بودن نقش مهمي در فراگيري دانش دارد.

شرط يازدهم: تغذيه مناسب با تأمين مواد مورد نياز بدن به ويژه مغز، امکان حرکتِ انديشه در مسيري هموار را، فراهم مي سازد. برنامه تغذيه مي بايست به گونه اي تنظيم گردد که مواد مورد نياز مغز براي فعاليت آن تأمين شود. استفاده از لبنيات، مواد پروتئيني، غلات، سبزيجات و ميوه هاي تازه و خشکبار؛ مانند گردو، بادام و فندق توصيه مي گردد.[3]

شرط دوازدهم: آراستن قلب به ذکر و ياد الهي و طلب فهم بهتر و بيشتر و دعا کردن به زبان خود يا زبان عربي.

پيامبر بزرگوار ما (ص) که داناترين آفريدگان است از خداى خويش چنان مى‏خواهد که: “ربّ زِدْنِي عِلْماً”؛ خدايا بر علم من بيفزا.[4]

قرائت دعاهاي زير هم به شما توصيه مي گردد:

 “اللهم اخرجني من ظلمات الوهم و اکرمني بنور الفهم اللهم افتح علينا ابواب رحمتک و انشر علينا خزائن علومک برحمتک يا ارحم الراحمين”؛ خدايا مرا از تاريکي هاي وهم و خيال بيرون آور و با نور فهم مرا گرامي دار، پروردگارا درهاي رحمتت را بر ما بگشاي و گنجينه هاي دانشت را بر ما بگستران! به رحمتت اي مهربان ترين مهربان ها”.[5]

 “اللهم إني أعوذ بک أن أضل أو أضل أو أزل أو أزل أو أظلم أو أظلم أو أجهل أو يجهل علي اللهم انفعني بما علمتني و علمني ما ينفعني و زدني علما و الحمد لله على کل حال اللهم إني أعوذ بک من علم لا ينفع و من قلب لا يخشع و من نفس لا تشبع و من دعاء لا يسمع”[6]؛ خدايا به تو پناه مي برم از اين که گمراه کنم و يا گمراه گردم، بلغزانم و يا بلغزم، ستم کنم يا ستم بينم، به ناداني کشانم و يا خود دچار آن گردم. بار خدايا مرا با علمي که به من آموختي سودمند گردان و مرا به علمي رهنمون ساز که مرا سودمند افتد. خدايا بر مراتب علم و آگاهي من بيفزا . سپاس حقيقي در تمام حالات از آن خداوند متعال است. بار خدايا بتو پناه مي برم از علمي که سودمند نيست و از قلبي که خشوع و انعطاف در برابر حق، بدان راه ندارد و از هوسي که سير و اشباع نمي گردد و از دعايي که اجابت نمي شود.[7]

با خواندن اين دعاها و يا در خواست فهم و درک، با هر دعايي و به هر زباني به همراه رعايت شرايطي که بيان شد، فضاي ذهن جهت دانش اندوزي و پژوهش مساعد و مهيا خواهد شد. اما بايد توجه داشت که تنها با خواندن اين دعا و بدون فراهم آوردن ساير شرايط مطالعه هيچ گاه نتيج? مطلوبي نخواهيم گرفت.[8]

دعا و تقويت حافظه

اموري را که در تقويت حافظه و فهم مؤثرند مي توان به چند دسته تقسيم بندي نمود:

الف) امور معنوي:

1-ياد خدا (انجام امور عبادى و تکاليف شرعي به ويژه نماز اول وقت).

2- خواندن دعاهايي که براي تقويت حافظه مؤثر است، از امام معصوم نقل شده است که از خدا بخواه که عقل تو را قوى بگرداند و از خدا طلب فهم و درک نما.[9] به عنوان نمونه چند دعا که براي تقويت حافظه مؤثر است بيان مي کنيم:

يک. دعايي که پيغمبر (ص) به اميرالمؤمنين (ع) براى حافظه تعليم نمود: «سبحان من لايعتدى على اهل مملکته، سبحان من لايأخذ اهل الارض بالوان العذاب، سبحان الرؤوف الرحيم، اللهم اجعل لى فى قلبى نورا و بصرا و فهما و علما انک على کل شى‏ء قدير».[10]

دو. سيدبن طاوس نقل مى‏کند که براى احياى قلب اين دعا را سه بار بخواند:

«يا حى يا قيوم يا لااله الا انت اسئلک أن تحيى قلبى اللّهم صل على محمد و آل محمد». [11]

چهار. هر روز بعد از نماز صبح پيش از آنکه تکلم کند بگويد:«يا حى يا قيّوم فلا يفوت شيئا علمه و لايؤده».[12]

3- خواندن قرآن به خصوص آية ‏الکرسى.

4- اجتناب از چيزهايى که باعث فراموشي مى‏شود مانند؛ معصيت و گناه، علاقه و وابستگي زياد به دنيا، سرگرمي و اشتغال بيش از حد به آن و غمگين و محزون بودن براي مسائل دنيايي.[13]

5- کاهش اضطراب و کسب آرامش به ويژه هنگام مطالعه.

6- کاهش اشتغالات ذهنى.

7- تقويت تمرکز و دقت.

گفتني است، آنچه در مورد تقويت حافظه و هوش از کتب روايى و ادعيه بيان شد، علت تامه محسوب نمى شود. بعضى از عوامل مربوط به هوش و حافظه در اختيار ما نيست و مربوط به عوامل ژنتيکى و وراثتى است.

به عبارت ديگر، هوش و حافظه و استعداد هر انسانى برآيندى از عوامل متعدد وراثتى و محيطى است که بعضى از اين عوامل در اختيار ما است. از قبيل آنچه در بالا گفته شد و بعضى از آنها از حوزه اختيار انسان خارج است؛ مانند نقش عوامل ژنتيکى اجداد گذشته. بنابراين نبايد توقع داشت که با انجام کارهاى فوق که قطعاً مؤثر هستند معجزه ايجاد شود که ناگهان بهره هوشى شخصي از 90 به 130 ارتقاء پيدا کند و اگر اين چنين نشد اعتقاد به اين توصيه هايى که معصومان (ع) کرده اند کم شود.

پي نوشت ها :

[1]موگهي، عبدالرحيم، روش مطالعه و تلخيص، ص ??، سطرهاي اول تا چهارم

[2] شجري، ف، يادگيري خلاق، ص ???، سطرهاي ?? الي ??، ناشر، انجمن قلم ايران، چاپ ?????

[3] همان، ص ????

[4] طه، ???؛ نک: تفسير هدايت، ترجمه تفسير من هدى القرآن‏، ج ‏??، ص ????

[5] قمي، شيخ عباس، مفاتيح الجنان، ص ????، دعاي مطالعه.

[6] شهيد ثاني، منيةالمريد، ص ????

[7] منيةالمريد، ترجمه، حجتي، سيد محمد باقر، آداب تعليم و تعلم در اسلام، ص ????

[8] جهت آگاهي بيشتر، ر.ک: ابزار و روش تحقيق، دشتي، محمد، چاپ مهر قم، ????؛ روش مطالعه، اداره کل آموزش ضمن خدمت، چاپ دوم، ????؛ شجري، ف، يادگيري خلاق، ناشر انجمن قلم ايران، چاپ ????؛ روش مطالعه و تلخيص، موگهي، عبدالرحيم.

[9] بحارالانوار، ج ?، ص ??? روايت ?? روايت عنوان بصرى.

[10] مفاتيح‏الجنان، فصل اول از باب اول، تعقيبات نماز.

[11] همان، کتاب باقيات صالحات.

[12] همان.

[13] همان.

گروه دين تبيان

منبع : سايت اسلام پديا